Sinds zijn film The Uncertainty Has Settled uit 2017 wordt Marijn Poels bestempeld als een klimaatontkenner. De toen nog links, activistische jongeman kreeg ineens te maken met fysiek geweld en bedreigingen. Hoe komt het dat we door het collectief worden vermalen wanneer we ons vragen stellen bij een consensus? Poels neemt mij mee in zijn leefwereld waarbij hij ongewild in een hoek werd gedrukt. ‘Een verondersteld klimaatontkenner is een van de ergste dingen die je tegenwoordig kunt zijn.’
Wéér een verhaal over het klimaat? Ja. Wéér een manier om de waarheid te poneren; iemand die zijn gelijk probeert te halen? Nee…
Dit verhaal is er om de mensen die zich geen raad weten met al die verschillende standpunten in de klimaatdiscussie te laten weten: u staat niet alleen. Ook ik, de schrijver van dit stuk, volg het debat met stijgende verbazing en ook ik probeer mijn weg te vinden in de toenemende polarisatie.
Waarom dan een gesprek met Marijn Poels, de man die op zoveel controverse stuit?
Omdat een zelfde verwarring zijn uitgangspunt was toen hij begon met zijn documentaire over het klimaat, The Uncertainty Has Settled, om daar nóg meer confuus uit te komen. In mijn poging om zaken te kaderen, te begrijpen wat er nu eigenlijk gebeurt in deze discussie en ingesleten aannamen te toetsen, is Poels mijn ervaringsdeskundige. Dit is zijn verhaal.
Marijn Poels Foto: Volker M. Schmidt
Linkse, groene jongen
Dat verhaal begint in 2014. Er is dan voor Poels als linkse, groene jongen die begaan is met de natuur geen twijfel over mogelijk: de opwarming van de aarde gaat voor problemen zorgen. Ook hij ziet de effecten: er branden grote stukken bos af en ijsschotsen verdwijnen in de zee, en ook hij maakt zich zorgen om zijn ecologische voetafdruk. Zo is hij als zoon van twee hippieouders opgevoed; het activisme zit hem in het bloed.
In die periode ziet hij op het platteland ten westen van Berlijn, waar hij met zijn Duitse vrouw en zoon woont, in korte tijd een dertigtal windmolens opduiken en hij denkt: Goede zaak, van fossiele brandstof naar groene stroom. Mooie evolutie. We zijn goed bezig. Dat is wat hij leest, dat is wat hij hoort, dat is wat hij zich kan voorstellen.
Het veranderende landschap rond zijn deur maakt de filmmaker in hem wakker en hij besluit erop uit te trekken om de achtergronden van ‘groene energie als oplossing’ te verkennen. De boeren in zijn omgeving vertellen hem dat ze een flinke vergoeding krijgen voor een windmolen op hun stuk land; per jaar verdienen ze per turbine enkele tienduizenden euro’s, en dat komt goed uit nu de melk almaar minder waard wordt. Op het Oost-Duitse platteland verdwijnen zo de koeien en verschijnen de windmolens. Rondom het dorp waar Poels woont zijn dat er in rap tempo 46.
Hij raakt gefascineerd door deze ontwikkeling en duikt de vakliteratuur in. Die zoektocht levert hem echter meer vragen dan antwoorden op. ‘Zowel binnen de klimaatwetenschap als in de wind- en zonne-energiebranche waren er ook toen, in 2014, nog een hoop nadelen aan en onzekerheden over het effect van groene energie,’ blikt Poels terug, ‘maar de land- en tuinbouw maakten er wel radicaal plaats voor waardoor de landbouwmarkt kromp.’ Ook de energierekening laat hem niet onberoerd. ‘Per jaar worden gemiddeld 350.000 gezinnen in Duitsland afgesloten van elektriciteit omdat die steeds duurder wordt. Ik kon dat niet rijmen met het beeld van de toenemende windmolens. Althans: als de omwenteling naar meer duurzame energie betekent dat de gewone mens er meer voor moet gaan betalen… dan moeten we wel héél zeker zijn van deze oplossing, want het vraagt dus nogal wat. Ik wilde het mensenproject rond groene energie beter begrijpen, want dat was het in mijn ogen: samen op weg naar een betere toekomst.’
‘Empathie voor wat we moeilijk kunnen begrijpen’
Marijn Poels is een Nederlandse documentairemaker die met The Uncertainty Has Settled zijn eerste onafhankelijke film maakte. Voor die tijd reisde hij de wereld rond om maatschappelijke initiatieven vast te leggen voor omroepen en ngo’s. Hij ontmoette culturen waar de teckels aan het spit gaan, schudde mannen de hand die hun vrouw onderwerpen aan hun grillen en hij zag kinderen sterven en vrouwen doodbloeden wanneer ze tussen de struiken met de bijbel in de hand bevielen. ‘Een primaire reactie kan dan zijn: die zijn gek’, aldus Poels. ‘Maar zij vinden ons in het Westen ook gek, met onze wifi en onze enorme windmolens. Voor mij is dat het interessante aan filmmaker zijn; om empathie – of op zijn minst een open blik – te hebben voor datgene wat we zelf maar moeilijk begrijpen.’ Na negen jaar had Poels een vijftigtal documentaires op zijn naam staan waarmee hij verschillende prijzen en onderscheidingen won. ‘Dat kunstje had ik eindeloos kunnen blijven herhalen, maar ik was verzadigd. Bovendien zat ik tussen te veel verschillende werelden. Op de laatste dag van mijn reis in Pakistan werden er voor mijn ogen mensen vermoord en de volgende dag speelde ik voor kerstman bij de opvang van mijn zoontje. Dan zit je daar, met je opgeplakte baard, terwijl dat afstandelijke wat je als filmmaker hebt weer verdwijnt; het versteende werd weer vlees. Toen wist ik dat het tijd was voor wat anders.’
Dat is het begin van zijn klimaatfilm en hij investeert er al zijn spaargeld in. Verandering op til.
97 procent
Groene energie kan het gebruik van fossiele brandstoffen die we uit de aarde winnen namelijk terugdringen en daarmee zou zowel het gebruik van olie en gas als de CO2-uitstoot worden verminderd. De aarde zou er minder door worden uitgeput en niet langer opwarmen – we zullen de crisis die we tegemoet gaan kunnen stoppen. Want dat we een catastrofe tegemoet gaan, daarover is 97 procent van de wetenschappers het eens.
Ik zie u al instemmend knikken; u heeft dat zelf ook al gehoord. Het is het gangbare beeld dat eerder al werd neergezet door Al Gore, Barack Obama en John Kerry, met in hun kielzog ook de traditionele media. Want: ‘Dat ontkennen, betekent dat je niet bij onze moderne wereld hoort’, aldus Leonardo DiCaprio.
Die 97 procent komt voort uit een onderzoek van John Cook, die oordeelde dat meer dan 97 procent van de door hem onderzochte artikelen de opvatting onderschrijft dat de aarde opwarmt en dat de uitstoot van broeikasgassen door de mens de belangrijkste oorzaak is. Deze stelling werd razendsnel opgepikt door bovengenoemde klimaatvoorvechters en media, waarvan sceptici dan weer zeggen dat dat onderzoek niet klopt en er met cijfers gegoocheld is: deze wetenschappers zouden dan ook helemaal niet expliciet de stelling innemen dat er een manmade globalwarming is. Pro-klimaatmensen beweren dan weer dat dat heel logisch is omdat ‘je toch ook niet van moderne astronomen verwacht dat ze telkens expliciet vermelden dat de aarde om de zon draait’, om vervolgens sceptici weer te zien wijzen op de quotes van wetenschappers van wie de artikelen onderzocht zijn: zij kunnen zich helemaal niet vinden in de beweringen van Cook.
Juist… Hoe komt een 'gewoon mens' hier nog uit?
‘350.000 gezinnen werden afgesloten van elektriciteit. Dat kon ik niet rijmen met de toenemende windmolens’
Marijn Poels in het Oost-Duitse Grünenwulsch waar de koeien verdwenen voor windmolens. ‘Ik wilde het mensenproject rond groene energie beter begrijpen, want dat was het in mijn ogen: samen op weg naar een betere toekomst.’
Foto: Volker M. Schmidt
Consensus?
In die tijd raakt ook Poels met de dag meer in de war, en geleid door die knagende verwarring neemt hij zijn kijkers mee in zijn zoektocht. Hij interviewt verschillende mensen die zich bezighouden met het klimaatvraagstuk, waarop de groene energie gebaseerd is, en hij laat in zijn documentaire zowel de alarmisten áls de sceptici aan het woord.
Zeker dat laatste is voor Poels niet vanzelfsprekend. Als activistische jongeman wordt hij binnen zijn milieu al verketterd bij de gedachte klimaatnegationisten aan te horen. Maar de vragen in hem spreken luider dan de aannames in zijn omgeving. Hij zet door; hij wil een beeld krijgen waarin verschillende kanten belicht worden om zo zelf zijn eigen midden te kunnen bepalen.
Gemakkelijker wordt het er niet op. Zo onderschrijven meteoroloog en klimatoloog prof. dr. Hans Von Storch en hoogleraar op het gebied van landbouw en voeding prof. dr. Friedhelm Taube het mainstream geluid dat de opwarming van de aarde door de mens komt, terwijl meteoroloog Piers Corbyn en natuur- en wiskundige em. prof. dr. Freeman Dyson dat beeld nuanceren. Ja, zeggen ook die laatsten: de aarde warmt op, maar zij wijzen daarbij op een natuurlijke evolutie en op de laakbaarheid van de apparatuur waarmee een klimaatcrisis wordt voorspeld. ‘Wetenschappers zoals Storch geven zelf ook aan dat de computermodellen waarmee ze werken nog niet goed genoeg zijn uitgewerkt en dat ook nooit zullen zijn’, aldus Poels. ‘Je hoeft ook niet briljant te zijn om te zien dat het klimaat zoiets complex is dat het niet in zo’n systeem past. De wolken, de oceaancirculaties, de vulkanen… die laatste, bijvoorbeeld, zorgen voor veel CO2 -uitstoot, maar je kunt een vulkaan moeilijk in een computermodel stoppen. Dat kan alleen met vastliggende feiten, zoals bijvoorbeeld de toename van CO2 door verbranding van fossiele brandstoffen. De feiten en voorspellingen die op basis van die computermodellen worden voorgelegd, zijn dus nooit compleet. Bovendien meten ze pas 150 jaar. Maar er is wel beleid op gemaakt.’
‘Je kunt een vulkaan moeilijk in een computermodel stoppen’
En dan moet de Rus prof. dr. Vladimir Kutcherov nog aan het woord komen in de film, de natuurkundige aan de universiteit van Stockholm die laboratoriumproeven deed waarmee hij claimt dat de olie in de aarde onuitputtelijk is; die vult zichzelf steeds weer aan. We zouden dan ook geen nieuwe olie- en gasvelden hoeven te vinden, maar gewoon efficiënter met olie en gas moeten omgaan. Hè? Ja…
The Uncertainty Has Settled was de eerste onafhankelijk film van Marijn Poels. Voor die tijd reisde hij de wereld rond om maatschappelijke initiatieven vast te leggen voor omroepen en ngo’s, zoals hier in Armenië.
Foto: Janpath
Poels glimlacht. Dát is wat zijn documentaire aantoont: ‘Er zijn wetenschappers die naar aanleiding van hun onderzoeken zeer genuanceerd berichten over de oorzaken van de klimaatopwarming en zich dan ook grote vragen stellen bij de aanname dat de mens daar schuldig aan is en dat we op een gevaar afstormen. Dat zijn niet de minsten en ze zijn ook niet met een kleine groep. Je kunt je dus afvragen of er binnen de wetenschap wel sprake is van een consensus en als vanzelf rijst ook de vraag of de groene energie – waar we allemaal meer voor betalen – wel terecht is gepositioneerd als oplossing.’
Voor de mensen die na het lezen van bovenstaande op hun achterste poten staan: ik begrijp u
Schuldvraag
Voor de mensen die na het lezen van bovenstaande nu al op hun achterste poten staan: ik begrijp u. Wanneer je uitgaat van een opwarming van de aarde waaraan de mens schuld heeft en er door ons hele stukken natuur zouden verdwijnen en dieren doodgaan, dan is het heel vervelend om te horen dat iemand begint te rammelen aan de schuldvraag. Alsof diegene niet bereid is gepaste maatregelen te nemen en zijn verantwoordelijkheid afschuift door dan maar te roepen dat er geen consensus is. Alsof die zegt: “Er is geen probleem, dus hoef ik ook niets aan mijn levenswijze te veranderen.” Om maar te zwijgen dat deze opinie de fossiele brandstofbusiness goed uitkomt.
Maar wanneer ik tegenover Poels plaatsneem, gaat ons gesprek júíst over de natuur, over de dieren, over de planten en hoe die stuk voor stuk lijden. Hij vertelt over het leven in zijn boerderij in Oost-Duitsland, waar hij zoveel mogelijk zijn eigen groenten en aardappelen verbouwt – juist de producten die moesten plaatsmaken voor de windmolens en daarmee de groene energie. En ook ik voel pijn bij de megastallen, bij de lijdende velden onder de verdelgingsmiddelen en bij bossen die in vlammen opgaan. Maar ik zie onder het mom van ‘het algemene belang’ bedrijven en overheden bakken met geld binnenhalen met groene energie en er worden hele stukken bos gekapt voor biogas… Dus ‘sorry’ dat ik voorzichtig word en daar kritisch naar kijk.
‘We lijken wel de toeschouwer van een circus waarin de koorddanser steeds het touw tussen zijn kloten krijgt’
En dát hebben Poels en ik gemeen. We denken na over onze ecologische voetafdruk en tóch stellen we ons vragen bij de manmade globalwarming en groene energie als oplossing. ‘Dat leidt eerst tot een vermanend vingertje naar jezelf. Wie zijn wij als 97 procent van de wetenschappers het erover eens is?’
Tot je je in de materie verdiept en de verwarring toeslaat. ‘Het probleem is dat zowel de alarmisten als de sceptici naar de grafieken verwijzen die hun theorie ondersteunen. Cherrypicking, het gebeurt bij de vleet. Op verschillende niveaus. Is de olie onuitputtelijk, of niet? Is de mens verantwoordelijk voor de toename van CO2, of niet? Is een toename van de CO2 schadelijk voor het milieu, of niet? Een deel van de wetenschappers zegt van wel, een ander deel van niet – of niet in de mate zoals wordt verondersteld. Door die polarisatie is het voor de gewone man die zich verdiept in het vraagstuk heel moeilijk om nog de waarheid te vinden – eigenlijk vind je ‘m al niet meer. Je wordt eigenlijk de toeschouwer van een circus waarin de koorddanser steeds het touw tussen zijn kloten krijgt en toch nog denkt dat-ie goed bezig is. Dat is het enige dat ik heb willen weergeven met de film.’ Poels lacht, de ongeloof in zijn ogen. ‘En nu zijn er mensen bloedlink op mij.’
Sinds zijn documentaire gaat hij door het leven als ‘een klimaatontkenner’. ‘Mij wordt nu een stem aangemeten, maar mijn mening zit helemaal niet in de film. Dat alleen al het tonen van een andere kant zulke heftige reacties opwekt, bewijst voor mij dat de klimaatdiscussie richting een religie is verschoven waar mensen met dogma’s in het hoofd leven: ‘We hoeven het er niet meer over te hebben óf het zo is, want de wetenschap zegt dát het zo is.’ Nou, oké, maar ikzélf weiger daarin mee te gaan zolang ik niet voor mij bevredigende antwoorden heb. Kennelijk is dat genoeg om weggezet te worden als een ketter; een verondersteld klimaatontkenner is een van de ergste dingen die je in de huidige tijd kunt zijn.’
Marijn Poels woont met zijn vrouw en zoon op een boerderij in Duitsland. ‘Met mijn documentaire rammel ik aan een ingesleten gedachtengoed, dat van mezelf op de eerste plaats. En nu zijn mensen bloedlink op mij.’
Foto: Volker M. Schmidt
Pro’s en contra’s
Goed… Wanneer een verhaal stokt en we telkens blijven hangen achter allerlei haken en ogen: volg dan het geld. Dat doet Poels in zijn documentaire. Waar de olieindustrie logischerwijs wel vaart bij de klimaatnegationisten, doet de groene energiebusiness dat bij de alarmisten. Want ja, ook de groene energie is een business. Of het nu een oplossing is of niet: ‘Er gaan inmiddels miljarden in om, waar energiebedrijven, boeren en de staat in de vorm van extra subsidie op de energierekening bij winnen en de landbouwmarkt en de mens bij verliezen’, aldus Poels. ‘De landbouwgrond verdwijnt voor windmolens, zonnepanelen en biogas – er is bijvoorbeeld haast geen aardappel meer te vinden in Oost-Duitsland – en wij zijn allemaal meer gaan betalen op onze energierekening.’ We moeten een transitie door, klinkt het vervolgens logischerwijs. Eerst investeren, pas later zal het rendement opleveren; we zullen uiteindelijk in een betere, meer reine wereld leven. Steeds maar weer de pro’s, gevolgd door de contra’s. En weer pro’s en contra’s…
Althans… wie zich ook via andere media buiten de mainstream informeert. Wie enkel de traditionele kanalen volgt, krijgt de klimaatcrisis mee als een vaststaand feit waarbij de sceptici slechts sporadisch aan het woord worden gelaten. Logisch ook: die media gaan uit van hun waarheid en verwijzen naar de 97 procent-consensus. Zoals de alternatieve platforms op hun waarheid wijzen en de pro-klimaatmensen wegzetten.
‘Ben ik nog vrij in mijn denken of leef ik in een vanzelfsprekendheid vol aannames?’
Hoe dan ook: de belangen van verschillende partijen zijn inmiddels zo groot geworden dat ze zich wijdvertakt uitstrekken. ‘De mainstream media, filmindustrie en -theaters worden gesteund door de overheid in de vorm van subsidies’, zegt Poels. ‘Om bij die instanties subsidie te ontvangen als freelancefilmmaker moet je een voorstel indienen en een klimaatfilm die beide kanten belicht kan niet om de politieke agenda heen en zal dan ook snel op verzet stuiten. Die gekleurde weergave vind ik wél kwalijk. Media hebben volgens mij de taak een brug te bouwen tussen A en B. De brug is de objectiviteit, de afstand, die de kijker de gelegenheid geeft om over dingen na te denken.’
Hij is even stil, zoekt naar woorden. ‘Als journalist of filmmaker is het dan ook belangrijk om telkens je eigen plek opnieuw in vraag te stellen: ben ik nog vrij in mijn denken of leef ik in een vanzelfsprekendheid vol aannames? Je ontkoppelt je van je eigen normen en waarden en zet die tegenover een radicaal andere wereld; die laat je oorlog met elkaar voeren en jij staat er middenin. Je zult zien dat je eigen wereldbeeld steeds rijker wordt. Dat heb ik ook gedaan met mijn documentaire; ik rammel aan een ingesleten gedachtengoed, dat van mezelf op de eerste plaats. Ik dacht ook lange tijd: Als iedereen het zegt, zal het wel zo zijn. Maar er zijn óók onderzoeken – zoals die van geofysica prof. dr. Judith Curry – die aantonen dat ijsschotsen afbreken door onder meer circulaties in de oceanen en de vulkanen die er onder het ijs actief zijn. Ze zouden dus pas smelten ín het water en dat gebeurde ook al in 1930, vóór de globalwarming. Dat zorgt voor verwarring, wat is nu waar? De film is eigenlijk niet meer dan een ode aan de twijfel. De twijfel die er kennelijk niet meer mag zijn.’
Marijn Poels bouwde als gesubsidieerd filmmaker, waarvoor hij hier in Congo is, een groot netwerk op binnen de media en bioscoopzalen, maar nadat The Uncertainty Has Settled uitkwam, bleef het angstvallig stil. ‘Ik had zestigduizend euro geïnvesteerd; al mijn spaargeld was op. Ik dacht: dit gaat helemaal mis.’
‘Deontologisch van de zotte’
Na de release van The Uncertainty Has Settled blijft het dan ook angstvallig stil. Poels heeft tot dan als gesubsidieerd filmmaker (zie kader boven aan de tekst) een groot netwerk opgebouwd bij zowel de media – van omroepen tot kranten – als bij bioscoopzalen, maar ditmaal geen publicaties in de kranten en dus geen volk in de zalen, die onverhoopt ook nog afhaken wanneer ze merken dat de film met controverse gepaard gaat. ‘Ik kon wel door de grond zakken. Ik had zestigduizend euro geïnvesteerd; al mijn spaargeld was op. Ik dacht: dit gaat helemaal mis.’
Na een interview in het AD en mond-tot-mondreclame van de mensen die de film zien, zitten de zalen tijdens de tweede ronde in de onafhankelijke bioscopen wél vol. Poels wordt ook uitgenodigd om de film in Canada te presenteren voor Friends of Science en wint de prijs voor Best documentary op de onafhankelijke filmfestivals in Berlijn, Los Angeles en Oostenrijk. Op YouTube – waar de film sinds 2019 te zien is – is de documentaire al meer dan 100.000 keer bekeken en uiteindelijk krijgt Poels ook een podium bij alternatieve platforms zoals RT Deutsch, GWPF, Climategate, GeenStijl en Doorbraak.
De traditionele filmindustrie en de omroepen vertonen de film niet. NPO geeft aan dat de film te ingewikkeld zou zijn. Ook binnen de geschreven media melden zich journalisten die uiteindelijk toch afhaken. ‘Dat waren steeds interessante en goede gesprekken; van controverse geen sprake. Ik polste regelmatig hoe het met de publicatie zat, maar ontving vervolgens geen antwoord meer.’
‘Dat ik Corbyn opvoer, wordt vaker gebruikt als een stok om mee te slaan. Maar er komen ook andere professoren aan bod’
Marijn Poels lacht wanneer hij het commentaar hoort, maar het is inmiddels als een boer met kiespijn. Hij heeft al zo vaak gehoord dat zijn film misleidend en niet serieus te nemen zou zijn. ‘Dat ik Corbyn opvoer, wordt vaker gebruikt als een stok om mee te slaan; die heeft wel een Master of Science, maar wil weleens dingen zeggen die buiten zijn wetenschappelijk veld vallen. In de film komen echter ook andere professoren aan bod, maar deze journalist vindt dus eigenlijk dat die niet aan het woord gelaten mogen worden, evenmin als andere wetenschappers die openlijk hun twijfels uiten bij de mensgemaakte klimaatproblematiek, zoals prof. dr. William Harper en Nobelprijswinnaar prof. dr. Ivar Giaever. Dat begrijp ik niet… Wie is een journalist om de zuivere wetenschap te kapen en op de stoel van de waarheid te gaan zitten? Volgens mij dient die slechts verslag te doen van wat er zich in de samenleving afspeelt, waarna de kijker of lezer zijn eigen conclusies mag trekken. Juist het laten zien dat er dissidenten zijn, zet aan tot nadenken: wat vind ik daar nou zélf van? Op deze manier maak je mensen echter monddood en dat werkt polarisatie en kuddevorming in de hand.’
‘Ik begon serieus aan mezelf te twijfelen. Deed ik nu echt iets gruwelijk fout?’
Verwondering versus aannames
Poels wijst op het prikkelen van het zelfstandige denken. Het leven en de wereld met een frisse blik en vol verwondering blijven aanschouwen. Schoonheid zoeken. De kleine dingen zien. Hij mijmert over de tijd dat hij met zijn schoonvader op het Duitse platteland opkeek naar de sterren. Als boer kweekte die zijn eigen groenten en telkens weer verwonderde hij zich over wat de aarde te geven heeft. ‘Hangend op de steun van zijn riek keek hij naar boven, naar die gigantische sterrenhemel waar – ver weg van de stad – weinig lichtvervuiling was. Dan begon hij over het oneindige en wat dat is; hoe werkt het oneindige? De volgende dag liep ik door Berlijn en werd ik weer geconfronteerd met de vanzelfsprekendheid van de supermarkt om de hoek en de telefoon in onze hand. De mens is het enige wezen dat zich aan het loskoppelen is van het ecosysteem. Ik vraag mij af of dat een goede zaak is. Je kunt dat dromerig noemen, of romantisch of filosofisch – idealistisch misschien wel –, maar ik denk dat het belangrijk is om je te blijven verbazen over de vanzelfsprekendheden van ons dagelijks leven, om je daar vragen bij te blijven stellen. Dát zit er achter dat activisme in mij. Ik ben nooit op controverse uit geweest.’
Marijn Poels met hond Leo. ‘Wanneer ik al die koeienstallen zie met rijen zonnepanelen erop dan vraag ik mij af of ooit gemeten is hoe groot de straling voor de koeien is. En wat zit er in de melk?’ Foto: Volker M. Schmidt
Poels merkt al tijdens zijn toer langs de onafhankelijke bioscopen, waar hij aanwezig is voor een debat, dat mensen echter wél aanstoot nemen aan zijn documentaire. Er zijn kijkers die halverwege de film opstaan en weglopen, die hem na afloop duwen of bedreigen, maar er zijn er ook die een zucht van opluchting slaken. ‘Iemand die claimde van Greenpeace te zijn, zei dat ik de film snel uit de roulatie moest halen voor ik echt in de problemen zou komen.’ Poels noemt de organisatie een ‘groene multinational’, die dankzij de klimaatcrisis flinke subsidies weet binnen te rijven. ‘Voor de bioscoopzaal stonden zelfs clubjes te demonstreren tegen de vertoning van de film. Ik kreeg ook dagelijks telefoontjes en mails in de trant van ‘Ik maak je kapot’.’
Tijdens de toer wordt hem dat te veel. Drie weken blijft Poels thuis, computer uit, telefoon zoveel mogelijk aan de kant. ‘Ik begon serieus aan mezelf te twijfelen. Deed ik nu echt iets gruwelijk fout?’ Dan leest hij de zin: If your voice held no power, they wouldn’t try to silence you. Die woorden brengen hem terug op de been, opnieuw de zalen in, het podium op. Ruimte geven voor een debat. ‘Sinds die dag accepteer ik dat mijn documentaire gepaard gaat met controverse. Ik weet dat de mensen zich niet op mij richten, maar op hun eigen wereldbeeld waaraan wordt getornd. Ik begrijp dat, ik heb hetzelfde doorgemaakt. De mens is een emotioneel wezen en de klimaatideologie maakt daar handig gebruik van: “De CO2-uitstoot is de kanker van het klimaat, kijk maar naar de ijsrotsen die smelten en al die bossen die affikken. Dat is jóúw zonde en die van onze ouders, en jij hebt de verantwoordelijkheid voor je kinderen om er iets aan te doen.” Daar zit je dan, gevangen door schuldgevoel, en je denkt: ik ken de inhoud niet exact, maar ik zie het effect. Dus betaal je en zet je ook nog een elektrische wagen voor je deur. Je wordt bewonderd dat je mee de wereld gaat redden en je voelt je goed. Maar heb je echt wat gedaan aan het milieu? Werkelijk?’ Hij grijnst. ‘Dat is eigenlijk geniaal bedacht. En dan komt er ineens een gozer met een film die dat hele beeld in twijfel trekt.’
‘Met de elektrische ontwikkeling hebben we er een heel nieuw conflict bijgekregen: dat van kobalt en lithium’
Beslaglegging op kobalt Ook Poels heeft nog altijd geen antwoord op het klimaatvraagstuk, dat hij feitelijk alleen maar ingewikkelder zag worden. Wel kreeg hij voor zichzelf inzicht in hoe de hazen lopen. Hij zag een business floreren bij olie, en een nieuwe ontstaan met groene energie. Hij zag een debat verzanden in een polarisering en hij werd zelf ongewild in een hoek gedrukt.
Een ding is niet veranderd: hij blijft zich zorgen maken om de natuur, en op dat vlak is die groene energie juist géén goede zaak, denkt Poels. Eerder benoemde hij al het wegdrukken van de landbouwmarkt als nadeel, maar hij ziet er nog meer. ‘Heel veel oorlogen in de wereld komen door het winnen van olie en die oorlogen zullen ook blijven bestaan; we gaan altijd olie nodig blijven hebben. Met de elektrische ontwikkeling hebben we er een heel nieuw conflict bijgekregen: het conflict rond kobalt en lithium, grondstoffen die gebruikt worden voor batterijen. Het grootste deel van de wereldvoorraad van bijvoorbeeld kobalt is aanwezig in Congo, in een gebied waar de Hutu’s en de Tutsi’s elkaar de neus afsnijden. Dan zeggen wij: die oorlog is een etnisch conflict, maar achter die sluier gaat ook een internationale agenda schuil van beslaglegging op kobalt. Die conflicten worden nog complexer omdat die hele klimaatideologie daartussen zit; we gaan nog meer batterijen nodig hebben. Dat vind ik zo pijnlijk… dat wat voor de common good wordt gepropageerd gaat voor nog meer oorlog zorgen. Daarnaast heb ik sowieso mijn vragen bij de neutrale ecologische afdruk van groene energie.’
Geen groene energie, wat dan wel?
Marijn Poels’ tweede documentaire Paradogma kwam in 2018 uit – ‘Hoe komt het dat ik niet kritisch kan zijn zonder controverse op te roepen?’ – en in het najaar van 2020 zal het slotstuk van zijn trilogie te zien zijn: Return to Eden. ‘Ik ga op zoek naar een antwoord op de vraag wat onze positie in de wereld is. De mens is het enige wezen dat zich aan het loskoppelen is van het ecosysteem, is dat goed of juist niet? En waar ligt dan de grens in ons gebruik van wat de aarde ons te bieden heeft?’ Jawel: er zíjn ecologische oplossingen, zegt Poels, ‘maar daarover meer in Return to Eden.’
Hij haalt Donald Trump aan, een bekend scepticus van de klimaatcrisis. ‘Trump heeft gelijk wanneer hij zegt dat een windmolen een vogelkerkhof is. En wanneer ik al die koeienstallen zie met rijen zonnepanelen erop dan vraag ik mij af of ooit gemeten is hoe groot de straling voor de koeien is. En wat zit er in de melk? Kijk maar eens naar een veld rondom zonnepanelen: dat gras is dood… Als dát het effect is op de natuur; een natuurlijk proces dus, dan moeten we dat onderzoeken. Ik lees veel wetenschappelijke literatuur, maar ik ben de onderzoeken daarnaar nog niet tegengekomen. Ook niet die bewijzen dat het niet schadelijk zou zijn. Ik gelóóf niet dat daar geen enkele wetenschapper induikt, die wil dat toch weten? Waarom lezen we dat niet, waarom horen we dat niet? (grijnst) Als je het geheel overziet, zou je bijna in complotten gaan geloven.’
‘Ik doe het voor degenen die wakker willen worden. De anderen mogen boos blijven. Van een schaap maak je geen hond’
De man die de linkse ideologie in zijn hart droeg, zag zijn wereldbeeld zo beetje bij beetje afbrokkelen. Voortaan vindt hij steeds vaker aansluiting bij het rechtse gedachtegoed. ‘Mensen laten zich gemakkelijk emotioneel binden en dat zie je vaak gebeuren bij het huidige links, dat de wereld wil redden, terwijl rechts naar mijn idee meer op ratio zit en de eigen verantwoordelijkheid vooropstelt – eigenlijk grijpt die meer terug naar de hippiegedachte om te vechten voor vrijheid en dat we niet alles moeten geloven wat de staat zegt. Het lijkt wel alsof we elkaars ideologie gekaapt hebben.’
Hij is er veel door verloren, door die omwenteling, zegt hij. Een groot deel van zijn professioneel netwerk haakte af, net als een aantal vrienden uit zijn jeugd. Zelfs de gesprekken in zijn familie werden lastiger. ‘Ik had ieder moment kunnen stoppen met de documentaire; dat was het meest veilige geweest, maar dan zou ik zijn weggelopen voor mezelf. Voor mijn natuurlijke drang om kritisch te zijn en dingen te willen begrijpen. Ik doe het voor degenen die wakker willen worden. De anderen mogen boos blijven. Van een schaap maak je geen hond.’
‘Gelijkenissen met coronacrisis’
In tijden van coronacrisis zou je bijna vergeten dat we ons even ervoor nog zo druk maakten om een klimaatcrisis. Marijn Poels ziet gelijkenissen in de mechanismen rond beide problematieken. ‘Beide onzichtbare vijanden, beide globaal en ook nu zijn mensen door de media en politiek in doodsangsten gedreven. We zijn bereid onze vrijheid af te geven in ruil voor de illusie van de zekerheid omdat de media en politiek ons toekomstbeelden schetsen op basis van rekenmodellen en schattingen. Zo kan ik op papier bananen in een appelboom laten groeien; als ik dat maar vaak genoeg herhaal gaan mensen het uiteindelijk geloven. Zo werkt het brein en zo werkt de macht…’
Foto: Janpath
Comentários